تولید هلیوم و بازارهای LNG
هلیوم یک کالای حیاتی است و از طریق زنجیره تأمین پیچیده جهانی، به بازار هدف عرضه می‌شود. طی سال‌های گذشته، تجارت هلیوم با فراز و فرودهای زیادی همراه بوده است. یکی از مهم‌ترین چالش‌های این صنعت، تنوع و قابلیت اطمینان منابع هلیوم است.
زنجیره تأمین جهانی هلیوم، یک شبکه جهانی متشکل از سایت‌های فعلی به اضافه منابع جدید و نوظهور با ظرفیت‌های متفاوت است که در سراسر جهان پراکنده می‌باشند. چند منبع کوچک در ایالات متحده کشف شده است و منابع دیگری در کانادا، روسیه و آفریقای جنوبی در حال اکتشاف و بهره‌برداری هستند. در حال حاضر، چندین پروژه عظیم در حال اجرا می‌باشند. یکی از رویدادهای بزرگی که بازارهای هلیوم در انتظار آن هستند، شروع تولید هلیوم در واحد گاز بارزان قطر است که از آن به عنوان پروژه قطر ۳ یاد می‌شود. یکی دیگر از پروژه‌های درخشان و بسیار با اهمیت، پروژه آمورگازپروم در شرق سیبری است. همچنین چشم‌انداز روشنی برای تأسیسات پروژه قطر ۴ وجود دارد.
در عین حال، خط لوله و سیستم ذخیره‌سازی BLM آماریلوی تگزاس -که یکی از مؤلفه‌های محوری این صنعت است- تا ۳۰ سپتامبر (۲۰۲۱) خصوصی‌سازی می‌شود.
علیرغم تغییرات گسترده در نقشه منابع تولید هلیوم سراسر جهان، همیشه ماهیت یا نوع این منابع از الگوهای مشابهی پیروی می‌کند. تقریباً ۹۵ درصد هلیوم تولید شده در جهان، محصول فرعی فرآوری گاز طبیعی است. بدین معنی که در حال حاضر، تقریباً کل هلیوم تولیدی جهان، محصول فرعی فرآوری گازهای هیدروکربن‌دار در تأسیسات فرآوری گازهای طبیعی، یا نیروگاه‌های تولید گاز طبیعی مایع است. فیلکرنبلاث[۱]، بنیان‌گذار و رئیس شرکت هلیوم کانسالتینگ و عضو هیأت مشاوره مجله اینترنتی Gasworld در آمریکا، تأیید می‌کند که تقریباً نیمی از این حجم به‌عنوان محصول فرعی تولید گاز طبیعی مایع (LNG) در قطر، الجزایر و استرالیا تولید می‌شود.
کرنبلاث در بخش دوم از مجموعه سه قسمتی وبینار هلیوم gasworld که در اکتبر ۲۰۲۰ برگزار شد، گفت: « با کاهش سهم تولید نیتروژن دفتر مدیریت اراضی ایالات متحده (BLM)، تجارت هلیوم به یک تجارت به هنگام[۲] تبدیل شده است. تقریباً همه منابع هیدورژن، منابع مبتنی بر شروط تحویل یا پرداخت[۳] هستند. این منابع، عمدتاً منابع فرعی هستند؛ بنابراین در زمان تولید گاز طبیعی مایع در واحدLNG ، هلیوم نیز به عنوان محصول فرعی تولید می‌شود. ظرفیت ذخیره‌سازی هلیوم مایع بسیار محدود است؛ بنابراین باید پس از تولید، برای نگهداری از آن برنامه‌ای داشته باشیم ».
توجه به ارتباط مداوم بین بازارهای هلیوم و LNG، این سؤال مطرح می‌شود که رویدادها و تغییرات بازارهای LNG چه تأثیری بر تجارت هلیوم می‌گذارند؟
بازارهای LNG
سال ۲۰۲۰ یک سال متفاوت برای بازارهای LNG بود. از یک سو امید می‌رفت این سال، فرصتی برای رونق بهره‌برداری از LNG به عنوان یکی از سوخت‌های مورد استفاده بخش مدیریت دریانوردی و بنادر جهت برآورده کردن الزامات قانون IMO 2020 باشد. از سوی دیگر، بازارهای LNG و اقتصاد جهانی، به دلیل شیوع پاندمی کروناویروس (کووید-۱۹) دستخوش تغییراتی شد و تقاضای نفت، گاز و پتروشیمی به سرعت کاهش یافت.
این دیدگاه وجود دارد که بازارهای LNG مدت‌ها قبل از اینکه همه‌گیری کووید-۱۹ به اقتصاد جهانی ضربه بزند، با مشکلاتی دست به گریبان بودند؛ ولی اعلام رسمی این موضوع، با شروع کووید-۱۹ همزمان شد.
در ماه‌های اول همه‌گیری کرونا، همه شرکت‌ها در هر مقیاسی – از شرکت‌های دولتی بزرگ گرفته تا شرکت‌های بزرگ نفت و گاز و استارت‌آپ‌های کوچک‌تر- شروع به بازنگری در تعهدات مرتبط با LNG و ارزیابی مجدد گزینه‌های پیش روی خود کردند. این بازنگری و ارزیابی مجدد، در شروع موج دوم همه‌گیری کرونا نیز ادامه یافت.
با این حال، هنوز هم نشانه‌های دلگرم‌کننده‌ای از رونق این صنعت در بازارهای LNG وجود دارد و پیش‌بینی‌های جسورانه‌ای درباره ظرفیت تولید LNG در آینده و بازیابی این ظرفیت در بازارهای جهانی انجام شده است. با این وجود، تجارت هلیوم تحت تأثیر رکود بازارهای LNG در سال گذشته قرار گرفته است.
کرنبلاث میگوید: « تقاضا برای LNG، به دلیل شیوع Covid-19 کاهش یافت و تعدادی از محموله‌ها کنسل شدند. کاهش تولید LNG منجر به کاهش تولید هلیوم شد ».
این اظهار نظر، با گزارش مشاوران Intelligas مستقر در ایالات متحده که در نوامبر ۲۰۲۰ در نشریه gasworld منتشر شد، همخوانی دارد. شرکت مشاوره Intelligas، با اشاره به کمبود مواد اولیه خام در واحدهای تولید هلیوم بر اثر کاهش تقاضا برای LNG ( به عنوان یکی از فاکتورهای تولید هلیوم فشرده )، عرضه جهانی هلیوم را در حدود ۶ میلیون متر مکعب تخمین زده است؛ که این رقم تقریباً در تعادل با میزان تقاضا قرار دارد.
انتظار می‌رود به زودی، کارخانه تولید هلیوم داروین واقع در استرالیا ( که در حال حاضر تنها کارخانه فرآوری هلیوم مایع در نیمکره جنوبی است ) با کمبود مواد اولیه مواجه شود. gasworld تخمین زده است که واحد داروین شرکت Linde-BOC دارای ظرفیت تولید ۱۵۰ میلیون فوت مکعب استاندارد هلیوم در سال می‌باشد. این واحد از سال ۲۰۱۰ به تأمین تقاضای بازار آسیا کمک زیادی کرده است؛ ولی رولاند کوچلر، مسئول توسعه تجارت، هلیوم و گاز آسیا-اقیانوسیه Uniper Global Commodities در بخش سوم وبینار هلیوم جهان گاز که در اکتبر ۲۰۲۰ برگزار شد، میگوید: « ممکن است این چاه خاص به زودی به اتمام برسد ».
کوچلر، رئیس توسعه تجارت، هلیوم و گاز آسیا-اقیانوسیه Uniper Global Commodities SE شعبه سنگاپور، در مورد تأمین تقاضا در منطقه میگوید: « واحد هلیوم داروین، تنها مرکز تولید هلیوم در نیمکره جنوبی و بازار آسیا و اقیانوسیه است ».
وی می‌افزاید: « هلیوم یک محصول جانبی حاصل از تولید LNG در استرالیا است. تولید هلیوم، به تولید LNG بستگی دارد. با این حال، ذخایر میدان گازی تأمین‌کننده گاز واحد LNG داروین، رو به کاهش است و پیش‌بینی می‌شود که این ذخایر در چند سال آینده از رده خارج شده و غیر قابل بهره‌برداری باشند. ما وجود مخاطراتی را در مسیر تولید هلیوم پیش‌بینی می‌کنیم و امروزه، شاهد کاهش تولید هلیوم در برخی از میادین هستیم. بنابراین، باید بیشتر مراقب برنامه زمان‌بندی و حجم تولید هلیوم باشیم ».
ارتباط مستقیم بین تولید LNG و هلیوم
نظر به اینکه بخش عمده‌ای از هلیوم، از فرآوری گاز طبیعی و مقدار قابل توجهی از آن، در فرآیند تولید LNG تولید می‌شود؛ منطقی است حتی با وجود منابع متنوع رو به رشد و اکتشافات فزاینده منابع غیرهیدروکربنی، رابطه بین تولید هیدورژن و LNG را یک رابطه طولانی مدت دائمی در نظر بگیریم.
برای درک بهتر این موضوع، به گسترش فعالیت‌ها در قطر و اجرای پروژه‌های ۳ و ۴ قطر یا به پیشرفت مداوم پروژه Arzew در الجزایر توجه کنید. در سال ۲۰۲۱، پروژه‌های جدیدی در ایالات متحده طراحی شده که به زودی اجرایی می‌شوند. مشاور شرکت Intelligas توضیح می‌دهد که شرکتArizona Energy (AEP)، طرح‌های اکتشافی و توسعه‌ای زیادی را برای پروژه هلیوم حوزهConcho Dome Holbrook ( واقع در آریزونا با ظرفیت تولید mmcf/yr 240 هلیوم ) و پروژه هلیوم و LNG میدان گازی Golden Eagle ( در شهرستان گراند، یوتا ) در دست اجرا دارد. هر دو پروژه سال ۲۰۲۱ اجرایی می‌شوند.
به همین ترتیب، هدف پروژه گاز نجیب Freeport LNG، بازیابی هلیوم از جریان گاز پسماند تأسیسات پیش‌تصفیه Oyster Creek این شرکت است. به گفته مسئولان Intelligas، پروژه Freeport LNG[4] با هدف ساخت، مالکیت و راه‌اندازی واحد استخراج و خالص‌سازی هلیوم ( که در محل تسهیلات پیش‌تصفیه قرار می‌گیرد )، اولین پروژه در نوع خود در ایالات متحده خواهد بود. بر اساس برنامه از پیش تعیین شده، از این پروژه در اکتبر ۲۰۲۱ بهره‌برداری می‌شود.
با توجه ارتباط مستقیم تولید هلیوم و LNG، توجه به تحولات بازارهای نفت و گاز و تأثیر وقوع رویدادهای جهانی نظیر شیوع همه‌گیری کرونا یا سایر بحران‌های اقتصادی پیش‌بینی نشده از اهمیت زیادی برخوردار است.
توجه به تأثیرات فزاینده ریسک‌های مرتبط با جغرافیای سیاسی نیز اهمیت زیادی دارد. احتمالاً در آینده، توجه به شرایط ژئوپلتیکی اهمیت بیشتری خواهد داشت. در گذشته، تولید و عرضه هلیوم تقریباً در انحصار ایالات متحده قرار داشت، اما امروز خاورمیانه به یک منبع اصلی تولید و تأمین این گاز تبدیل شده است و روسیه نیز به زودی به یکی دیگر از منابع اصلی تأمین هلیوم تبدیل خواهد شد. مشابه تحریم اقتصادی چند سال گذشته قطر، این تحولات نیز می‌توانند به ریسک‌های ژئوپلتیکی بالقوه مضاعفی برای بازار تأمین و عرضه هلیوم تبدیل شوند.
منطقی است که هرچه منابع جهانی عرضه هلیوم متنوع‌تر شوند، احتمال قرار گرفتن این بازار در معرض خطرات ژئوپلیتیکی بیشتر خواهد بود.
[۱] Phil Kornbluth
[۲] just-in-time
[۳] Take or Pay
[۴] دومین تاسیسات بزرگ مایع سازی گاز ایالات متحده
