گازهای فشرده ، صنعتی است که کمتر شناخته شده است. با شنیدن کلمه گاز اکثراً به یاد گاز خانگی به صورت های اجاق گاز ، گاز درون لوله کشی ها و یا سیلندرهای گاز مایع جهت اجاق گاز می افتند.
اما این صنعت بسیار وسیع تر از آن می باشد و درآن تکنولوژی پیشرفته کرایوجنیک ( فوق سرد ) سروکار داریم که اتفاقاً ایران در این علم بسیار ضعیف است.
بعضی از موارد استفاده این گازها شامل :
- گازهای خالص مورد استفاده درآنالایزرهای کروماگرافی گازی در صنایع نفت وگاز ، پتروشیمی و شیمیایی.
- گازهای خالص درآنالایزرهای مختلف مانند کوانتومتر، جذب اتمی و…..
- گازهای فوق سرد جهت عملیات خنک کردن مثلا در MRI یا چیلرها.
- گازهای مورد استفاده در پروسه تولید مثلا سیلان برای شیشه های دارای رفلکس طلایی و یا کریپتون برای لامپ ها.
- هلیوم برای نشت یابی و بسیاری از کاربردهای دیگر.
صنایعی که گازهای صنعتی و آزمایشگاهی استفاده می کنند شامل نفت ، گاز ، پتروشیمی ، شیمیایی ، فلزی ، سیمان ، غذا دارویی ، آزمایشگاهی و پژوهشی ،آب و فاضلاب ، ساختمانی ، معدنی ، دریایی و …..می باشد.
این صنعت نیز مانند صنایع و کسب و کارهای دیگر، در این چندسال مشکلات زیادی را پشت سرگذاشته است. برخی از مشکلات این صنعت به صورت تخصصی فقط برای این صنعت می باشد.
درادامه به بخشی از مشکلات موجود در این صنعت اشاره می نمایم:
حوزه تولید گاز
در این حوزه مانند تولید کنندگان دیگر کشور، مشکلات همسانی وجود دارد که موضوع برق( هزینه آن و قطع برق )و قیمت سوخت دوتا ازمهم ترین ها است. از این موارد مشابه که بگذریم موارد تخصصی مختلفی در این صنعت وجود دارد که مشکلاتی را ایجاد کرده است.
در حوزه تولید سیلندر ، عدم تولید مواد اولیه آن یعنی لوله مناسب جهت تولید این محصول مشکل ایجاد کرده است.
در حوزه گازهای خالص: عدم وجود تکنولوژی های جدید و دستگاه های جدید باعث شده کیفیت این محصولات از رقبای خارجی بسیار پایین تر باشد و مقدار زیادی از این دست محصولات وارد شوند.
عدم ترویج آموزش علم کرایوجنیک در کشور باعث شده در این زمینه به نسبت دنیا عقب باشیم.
همین امر باعث شده امکان استخراج هلیوم از ذخایر گاز پارس جنوبی را نداشته باشیم و قطر از این مخازن مشترک به سرعت درحال بهره برداری باشد.
با سخت شدن واردات و گران شدن مواداولیه حوزه تولید مخلوطهای گازی با مشکلات کمبود مواد اولیه و گران شدن آن مواجه است.
حوزه صادرات
ایران صادر کننده چند گاز صنعتی و پزشکی است. مهمترین آن گاز N2O می باشد که برای بیهوشی بکارمی رود و در منطقه مشتری زیادی دارد. اما تنش های بین المللی و عدم ارتباط بانکی باعث شده صادرات آن کاهش یابد.
به جز آن چند مایع گازی مثل نیتروژن ، آرگون و اکسیژن مایع نیز صادر می شود که مسائل مربوط به ضمانت های بین المللی مورد نیاز برای مخازن ایزوتانک مخصوص حمل آنها و خروج موقت آنها از مسائل مهم این بخش از بازار است علاوه برآن طی چندوقت پیش صادرات اکسیژن ممنوع شد که باعث از دست دادن بخشی از اهداف صادراتی این بخش شد.
در حوزه مصرف کنندگان
مهمترین مشکلات مربوط به عدم رعایت استاندارد های لازم نگهداری، حمل، هیدروتست سیلندر ها است که هر ساله جان تعدادی از هموطنانمان را می گیرد.
برای حل این موضوع انجمن گازهای فشرده تمام تلاش خود را می نماید تا با آموزش و فرهنگ سازی این موارد فوتی را کاهش دهد و استانداردهای موجود را ارتقا ببخشد.
در حوزه واردات
مانند سایر صنایع، صنعت گازهای فشرده نیز در حوزه واردات مشکلات زیادی را تحمل می نماید.
در بخش تامین کننده های خارجی، بسیاری از تامین کننده ها به علت تحریم، فروش مستقیم خود را یابه طور کامل قطع کرده اند ویا از طریق واسطه انجام می دهند که باعث شده هزینه تمام شده کالا افزایش یابد.
به علت حمایت از تولید داخل برخی کالا ها با ممنوعیت واردات مواجه شدند، مانند سیلندر گاز که باعث به وجود آمدن مشکلات زیر در این صنعت شد:
- تولید داخل کفاف مصرف داخل را نمی دهد لذا تقاضا از عرضه پیشی گرفت که باعث افزایش چند برابری قیمت کالا شده است.
- کیفیت محصولات داخلی دربرخی سیلندرها اصلاً قابلیت رقابت باکالای وارداتی راندارد و این امر باعث به وجودآمدن حوادثی شده است. سیلندر های پرفشار به علت فشارزیادی که تحمل می کنند به مانند یک بمب عمل می کنند. و اگر کیفیت لازم را نداشته باشند باعث به وجود آمدن حادثه و انفجار سیلندر می شود.
- باعث انحصار در حوزه سیلندر گاز شده چون تولید کننده داخلی به سختی به ۳ شرکت می رسد و واردکننده ای که امکان گرفتن ثبت سفارش را داشته باشد نیز یک شرکت است که این امر یعنی ممنوعیت واردات باعث ایجاد رانت شده.
جالب است که این تعرفه در لیست ممنوعه ۲۶۰۰ تایی صمت نیست ولی کارشناسان صمت به بهانه حمایت از تولید داخل ثبت سفارش ها ت تائید نمی کنند.
- سیلندر ظرف محصول حساب می شود و وقتی گازی خریداری می شود باید در ظرفی حمل شود و اینجاست که دوگانگی ایجاد می شود، برای واردات کالا مجاز و ظرف غیرمجاز است.
قابل ذکر است بعضی مواقع سیلندر جهت شارژ به خارج از کشور خروج موقت می شود و کالا وارد می شود که در این موارد مسئله ای نیست، مسئله زمانی شروع می شود که گاز به همراه سیلندر خریداری می شود.
موضوع دیگر مسئله ارزش های ثبت شده در سامانه ارزش( TSC )گمرک است، این ارزش گازها در مواردی یک دهم تا ۱۰ برابر قیمت واقعی است که باعث شده واردکننده با اظهار واقعی نتواند کالا را وارد کند که برخی مواقع باعث می شود تعرفه کمتری به دولت پرداخت شود و یا در موارد دیگر ارز بیشتری از کشور خارج شود. این لیست نیاز جدی به بازنگری دارد.
موضوع سقف و سابقه برای این صنعت ایجاد مشکلاتی کرده زیرا بعضی کالاها در کشور مصرف بسیار پایین ولی مهمی دارد و ممکن است در سال، بیش از چند سیلندر استفاده نشود. مثل گاز کریپتون و ممکن است این گاز به تعداد چند برابر حد نیاز در سالهای پیش وارد شده باشد ولی الان امکان واردات آن وجود ندارد چون در ۲ سال گذشته کسی آن را وارد نکرده است.
موضوع وزن کالا درهنگام ثبت سفارش نیز مشکلاتی را ایجاد کرده. این کالا( اصولا دارای وزن کمی )است و سیلندر آن که ظرف محصول است وزن اصلی را تشکیل می دهد. مثلاً در یک گاز وزن خودگاز ۱ کیلو و وزن سیلندر ۶۰ کیلوگرم است.
همچنین بعضی از مخلوط ها هستند که تا تولید نشود و وارد سیلندر نشود امکان ارائه وزن دقیق آن وجود ندارد لذا هنگام ورود به گمرک مشکل مغایرت وزن کالا نیز در اکثر پرونده ها به وجود می آید، چون درهنگام ثبت سفارش وزن دقیق کالا مشخص نیست.
نویسنده : مهراد عباد
تحلیل شما از آینده صنعت گازهای فشرده در ایران چیست ؟
صنعت گاز ارتباط کاملی با روابط بین الملل ایران دارد و در صورت انتخاب بایدن و کاهش دلار به احتمال زیاد تاثیر آن نیز بعداز مدتی در این صنعت دیده می شود همچنین کرونا تاثیر زیادی روی گاز های پزشکی نیز گذاشته است